Bia số 20 VĂN BIA ĐỀ DANH TIẾN SĨ KHOA KỶ SỬU NIÊN HIỆU QUANG HƯNG
NĂM THỨ 12 (1589)
|
|
VĂN BIA ĐỀ DANH TIẾN SĨ KHOA KỶ SỬU NIÊN HIỆU QUANG HƯNG
NĂM THỨ 12 (1589)
光興十二年己丑科進士題名記
皇 天啟中興之業心篤生賢人君開大比之科法公取士欽惟世宗毅皇帝英睿之資乾坤之器休思紹聖務急求賢寔賴成祖哲王再造國家贊襄治道乃於己丑年開大比之科於湯沐之 邑特命調知貢舉監試等官會試豪傑之士拔其尤者止得四名翌日殿試聖覽第其高下賜黎汝弼等二名進士出身梁謙亨等二名同進士出身眷愛之恩甚厚寵任之意尤隆故出是 科者皆棟樑之才碩輔之器弼成扒亂之功佐致中興之業當是之時君為中興賢君臣為中興賢臣正中興第一機會雖鐫石鼓之時勒浯溪之碑何足以形容其萬一然是科正經營大 業之時而刻石題名之制未立其能成所未成備所未備蓋必待大有作為之君於維皇上陛下承揖遜之傳撫隆平之運增賁前功崇尚文治實賴大元帥總國政太上師父功高仁聖清 王[?]二聖王之緒整頓乾坤掀揭宇宙振舉朝綱明揚士類欲緝熙鴻業用啟迪燕謀專委元帥掌國政西定王管攝百官總裁庶務體周易觀文設漢科取士屬時文運世蝟興人才 效有魚躍萬機之暇留意科目以為美觀盛事固已赫奕於一時永譽流芳尤可昭垂於久遠故命冬官勒之堅石寘在賢關以耀後世而垂無窮又命詞臣撰記臣等叨奉明命為斯文賀 不敢以拙而辭謹拜手稽首而進言曰有英明之主必有俊傑之才然人才由科目而出粵自成周之時始有進士之選迨至唐有龍虎榜宋有將相科炳然方冊策可徵洪惟聖朝聖祖神 宗創業垂統重道崇儒進士有科為萬世之良法題名有記為百代之元氣列聖相繼相承成規是遵是踵自恢復之來雖制科進士之科常行而刻石題名之制由闕舉而行之必有待今 日欽惟聖上業繩祖武教闡人文科目盛行制度大備且以諸科姓名大書深刻列豐碑嵯峨對冑監屹立以為熙朝盛典以為多士榮觀於此有以仰見聖上隆儒之美意有加焉士生斯 世其報效當何如耶然以是科而求先正之事業有位歷尚書為朝廷柱石有職兼祭酒為諸生著龜或侍經筳而成君德或陪翠幄而為王師功名久垂竹帛勳業永紀旂常大概可觀間 或有賢否忠邪之跡是非得失之分瑜瑕不能容掩至玆預登斯石起人觀瞻指某為君子目某為小人凜凜乎公論甚嚴為後進者當擇其善而從之其不善而戒之然則斯石一立非惟 明褒貶於往前億亦示勸懲於來世其功用大有益於治道而國家抑萬年太平之基永奠諸泰磐矣臣謹記
翊運贊治功臣特進金紫榮祿大夫禮部尚書兼翰林院侍講參掌翰林院事拔郡公上柱國臣楊致澤奉潤翰林院待制臣姜世賢等奉敕撰
中書監華文學生東岸扶輪社臣阮忠佐奉書
光進慎祿大夫金光門待詔兼篆別綵亟桂蘭男臣阮光度奉敕篆
皇越盛德元年十一月十六日立
Hoàng thiên mở nghiệp trung hưng, dốc tâm sinh hiền. Bậc nhân quân mở khoa thi lớn, theo phép công mà kén chọn kẻ sĩ.
Kính nghĩ: Thế Tông Nghị hoàng đế, thiên tư thông minh, khí lượng càn khôn rộng lớn, nghĩ suy nối tốt công nghiệp của tiên thánh, chăm chỉ cầu hiền. Thực là nhờ Thành Tổ Triết vương dựng lại nước nhà, kính giúp lo trị nước. Bèn vào năm Kỷ Sửu mở khoa thi hội ở ấp Thang Mộc, sai các quan Đề điệu, Tri Cống cử, Giám thí Hội thí các kẻ sĩ hào kiệt trong nước, chọn được hạng xuất sắc 4 người.
Sáng hôm sau, vào thi Đình, Thánh thượng duyệt quyển, định thứ tự cao thấp. Ban cho bọn Lê Nhữ Bật 2 người đỗ Tiến sĩ xuất thân, bọn Lương Khiêm Hanh 2 người đỗ đồng Tiến sĩ xuất thân. Ơn ưu ái sâu dày, lòng tin cậy cao trọng. Cho nên những người đỗ khoa này đều trở thành rường cột triều đình, thành trung thần phụ chính, giúp công dẹp loạn lập trị, phò tá sự nghiệp trung hưng. Thời bấy giờ vua là vua sáng đời Trung hưng, bề tôi là tôi hiền thời Trung hưng, chính là một cơ hội bậc nhất trong thời Trung hưng, dẫu có khắc thơ trống đá, tạc bia khe Ngô cũng chưa đủ mô tả một phần trong muôn phần được. Nhưng khoa ấy chính lúc phải lo toan việc lớn, nên chưa kịp khắc đá đề danh. Có lẽ làm xong việc chưa xong, làm dủ việc chưa đủ, ắt còn phải chờ bậc vua sáng đủ đức lớn làm nên những việc lớn lao.
Kính trông: Hoàng thượng bệ hạ được nhường ngôi kế nối cơ nghiệp lớn lao, nắm giữ vận mệnh thăng bình, tô điểm công lao đời trước, chuộng sùng văn trị đời nay. Thực nhờ [Đại nguyên súy Thống quốc chính Sư phụ Thanh vương] nối mối giềng của hai thánh vương trước, chỉnh đốn càn khôn, xoay vần vũ trụ; chấn chỉnh kỉ cương, đề cao kẻ sĩ; làm cho sáng rạng cơ đồ lớn lao, lấy đạo sáng để lại mưu hay cho đời sau, chuyên uỷ cho [Nguyên súy Chưởng quốc chính Tây Định vương] thống quản trăm quan, định đoạt muôn việc; lấy Chu Dịch để xem xét nhân văn, theo phép nhà Hán đặt khoa thi chọn kẻ sĩ.
Thời bấy giờ văn vận nổi như nhím dựng lông, nhân tài ganh đua như cá vượt sóng. Nhân lúc rảnh rang trong muôn việc, lưu ý khoa mục, cho là việc lớn tốt đẹp rạng rỡ một thời, mãi truyền tiếng thơm cho hậu thế, soi rọi đến lâu dài. Bèn sai Bộ Công khắc đá cứng dựng ở nhà Thái học để soi tỏ cho đời sau, lưu truyền đến vô cùng. Lai sai từ thần soạn bài ký.
Bọn thần kính vâng mệnh sáng, mừng thay cho Nho sĩ nước nhà, há dám viện cớ vụng về để chối từ. Vậy xin kính cẩn cúi đầu rập đầu dâng lời rằng:
Có bậc thánh chúa anh minh, ắt có nhân tài tuấn kiệt, mà nhân tài ắt phải do từ khoa mục mà ra. Xét từ đời Thành Chu bắt đầu có thi Tiến sĩ mà đến đời nhà Đường mới có bảng Long Hổ, nhà Tống có khoa thi tướng võ tướng văn, sử sách ghi chép rõ ràng.
Kính nghĩ: Thánh triều ta, thánh tổ thần tông lập nghiệp nối truyền, sùng Nho trọng đạo, mở khoa thi Tiến sĩ để phép tốt cho hậu thế, đề danh có bia đá, lưu gương sáng đến muôn đời. Liệt thánh nối nhau kế thừa, những quy chế đã lập thành đều nhất nhất tuân giữ. Từ khi khôi phục đến nay, tuy các khoa Chế khoa, Tiến sĩ thường mở, nhưng điển chế khắc đá đề danh thì còn thiếu, hoàn thành được việc đó ắt còn đợi tới ngày nay.
Kính nghĩ: Thánh thượng tạm gác việc võ, mở rộng giáo hoá nhân văn. Khoa mục thịnh hành, chế độ hoàn bị. Lại cho khắc sâu chữ lớn đề họ tên những người thi đỗ các khoa, sừng sững dựng bia cao đối diện với trường Giám để làm thịnh điển cho thánh triều, cũng là để cho sĩ tử vinh hạnh trông vào. Ngước trông đủ thấy ý đẹp sùng Nho của Thánh thượng. Vậy thì kẻ sĩ sinh ở đời này, sự đền đáp phải nên thế nào?
Nay hãy nhìn vào sự nghiệp của các tiền bối trong khoa này mà xem: Có người giữ chức Thượng thư, làm trụ đá cho triều đình; có người kiêm chức Tế tửu, làm gương mẫu cho sinh viên; có người hầu giảng ở kinh diên mà giúp dưỡng thành đức lớn của thánh đế; có người ra vào lầu tía làm quân sư cho thánh vương, công danh mãi ghi trên lụa, lưu truyền sử sách, công danh sự nghiệp mãi được nêu cao, đại khái đã có thể thấy rõ. Trong số ấy, hoặc có ai trung ai nịnh, phải trái, tốt xấu phân biệt, mà tì vết thì không thể che đậy được.
Đến nay tên tuổi đề lên bia đá này để cho thiên hạ trông vào, người ta sẽ chỉ vào tên mà bảo: Vị này là bậc quân tử, người kia là kẻ tiểu nhân, công luận thật rất gay gắt nghiêm khắc. Kẻ hậu tiến hãy lựa chọn gương tốt mà noi theo, mà những gì bất thiện cũng phải biết để tự răn mình. Thế thì bia đá này dựng lên không phải chỉ để khen chê thời trước, mà còn để khuyên răn cho đời sau, công dụng của nó thật rất có ích cho trị đạo và nền tảng thái bình muôn vạn năm của nước nhà cũng mãi mãi vững chắc như núi Thái Sơn vậy.
Thần kính cẩn làm bài ký.
Dực vận Tán trị công thần Đặc tiến Kim tử Vinh lộc đại phu Lễ bộ Thượng thư kiêm Hàn lâm viện Thị giảng Tham Chưởng Hàn lâm viện sự Bạt Quận công Thượng trụ quốc Dương Trí Trạch vâng sắc nhuận.
Hàn lâm viện Đãi chế Khương Thế Hiền1 vâng sắc soạn.
Trung thư giám Hoa văn học sinh quê ở xã Phù Luân huyện Đông Ngàn là Nguyễn Trung Tá vâng mệnh viết chữ chân.
Quang tiến Thận lộc đại phu Kim quang môn Đãi chiếu kiêm Triện thích thái hàm Quế Lan nam Nguyễn Quang Độ vâng mệnh viết chữ triện.
Bia dựng ngày 16 tháng 11 niên hiệu Thịnh Đức năm thứ 1 (1653) Hoàng Việt.
Đệ nhị giáp Tiến sĩ xuất thân, 2 người:
LÊ NHỮ BẬT 黎 汝 弼2 người xã Vĩnh Trị huyện Hoằng Hóa.
LƯƠNG CHÍ 粱 寘3 người xã Tào Sơn huyện Ngọc Sơn.
Đệ tam giáp đồng Tiến sĩ xuất thân, 2 người:
LƯƠNG KHIÊM HANH 粱 謙 亨4 người xã Hội Triều huyện Hoằng Hóa.
LÊ ĐÌNH TÚC 黎 廷 肅5 người xã Nhân Cương huyện Nông Cống.
Chú thích:
- Khương Thế Hiền: Xem chú thích 4, Bia số 18.
- Lê Nhữ Bật (1565-?) người xã Vĩnh Trị huyện Hoằng Hóa (nay thuộc xã Hoằng Quang huyện Hoằng Hóa tỉnh Thanh Hóa). Ông làm quan Lại khoa Đô Cấp sự trung và được cử đi sứ. Sau khi mất, ông được tặng Thượng thư Bộ Công, tước Nhâm Quận công và phong phúc thần.
- Lương Chí (1542-?) người xã Tào Sơn huyện Ngọc Sơn (nay thuộc huyện Tĩnh Gia tỉnh Thanh Hóa). Ông là ông nội của Lương Nghi. Ông giữ các chức quan, như Hiệp mưu Tá lý công thần, Tham tụng, Thượng thư Bộ Hộ, kiêm Quốc tử giám Tế tửu, Nhập thị Kinh diên và được phong tước bá.
- Lương Khiêm Hanh (1563-?) người xã Hội Triều huyện Hoằng Hóa (nay thuộc xã Hoằng Phong huyện Hoằng Hóa tỉnh Thanh Hóa). Ông là cháu nội của Lương Đắc Bằng và làm quan Lễ khoa cấp sự trung.
- Lê Đình Túc (1542-1623) người xã Nhân Lãng huyện Nông Cống (nay thuộc huyện Nông Cống tỉnh Thanh Hóa). Ông giữ các chức quan, như Tá lý công thần, Thượng thư Bộ Công, tước Triệu Giang hầu. Sau khi mất, ông được tặng Thượng thư Bộ Binh, tước Triệu Quận công.
